چکیده

بحران زیست محیطی، از مهمترین مسائل قرن 21 محسوب می شود. زبانشناسی بومگرا، عوامل این  بحران را، در زبان جستجو می کند. این پژوهش، با هدف بررسی عوامل زبانی مؤثر در تشدید بحران، به  واکاوی تعامل انسان با طبیعت، در ضرب المثل های زبان فارسی می پردازد؛ ضرب المثل هایی در این پژوهش مد نظر هستند که دارای بسامد بالایی در  مکالمات روزمره باشند. پژوهش به روش تحلیلی توصیفی انجام گرفته و برای گردآوری داده ها از روش  کتابخانه ای استفاده شده است. در گام نخست، تعداد 373 ضرب المثل، به صورت تصادفی و بر مبنای  جدول مورگان، به عنوان جامعه آماری مناسب، از جامعه کل ده هزار موردی، از کتاب الکترونیکی «ده  هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آنها» استخراج شد. سپس، دو مفهوم انسان محوری و انسان– انگاری، بر مبنای معیارهای زبانشناسی بومگرا، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی ها نشان داد که  بخش عمده ای از ضرب المثل های مورد مطالعه، مفهوم انسان محوری را، با بار معنایی منفی منتقل می کنند. انسان انگاری، گاهی راه گریزی از نگاه انسان محور به طبیعت شناخته میشود، اما بررسیها نشان  داد که در ضرب المثل های زبان فارسی، انسان در تخصیص ویژگیهای خود به طبیعت، بخشهای منفی  آن را در گونه های غیر انسان، جلوه گر می سازد. این نوع نگاه به طبیعت، جهان را به دو قطب «ما» و  «دیگری» تقسیم می کند. نگاه دوقطبی به جهان در عصر حاضر، شاید منشا بسیاری از مسائل مهم  جهانی باشد. بخشی از ضرب المثل ها، بر مفاهیم دیگری بجز دو مفهوم فوق، نظیر گونه گرایی، بوم محوری  و استعاره های زیست محیطی دلالت می کردند که در بخشهای آماری، مورد استفاده قرار گرفت. قابلیت  به کارگیری ضمایر یکسان برای انسان و غیر انسان، باهم آیی افعالی نظیر دانستن، گمان کردن و …با  گونه های غیر انسان و مفهوم بوم محوری با بار معنایی مثبت، در ضرب المثل های زبان فارسی مشاهده  شد. کاربرد ضرب المثل هایی از این نوع، می تواند در نگرش انسان به طبیعت تأثیر مثبت داشته باشد.  بنابراین می توان گفت که الزم است گویشوران در استفاده از زبان، ابعاد آسیب رسان آن را شناسایی  نموده و در به کارگیری آن دقت نمایند. 

واژه های كليدی: زبانشناسی بومگرا، انسان محوری، انسان انگاری، ضرب المثل ها، محیط زیست