چکیده

این مقاله به بررسی عاملیت مترجمان ادبی معاصر در ایران بر مبنای مطالعه پانویس‌ها و یادداشت‌های مترجمان می‌پردازد. هدف از پژوهش حاضر، نخست طبقه‌بندی محتوایی پانویس‌ها و یادداشت‌ها و یافتن دلایل پانویس دهی در کتاب‌های ادبی است و پس از آن کوشش می‌شود بر مبنای داده‌های پژوهش، عامليت مترجم – یعنی کارها، فعالیت‌ها، نقش‌ها و درک مترجم از خود – تحلیل شود. بدین منظور پانویس‌ها و یادداشت‌های تعدادی از کتاب‌های ادبی که در چند دهه اخیر در ایران ترجمه و منتشر شده‌اند، استخراج و مطابق با مدل پالوپوسکی بررسی و تحلیل شد. نتایج نشان داد که محتوای پانویس‌ها را می‌توان به دو گروه کلی طبقه‌بندی کرد: 1– مسائل مربوط به زبان، فرهنگ، جامعه و ادبیات مبدأ. 2- مسائل مربوط به ترجمه اثر. توزیع و فراوانی پانویس‌ها در کتاب‌های بررسی شده بسیار متغیر بود و مهم‌ترین دلیل پانویس دادن پر کردن شکاف فرهنگی بین جوامع مبدأ و مقصد، کمک به درک بهتر جنبه‌های مختلف متن و توجیه تصمیم‌ها و انتخاب‌های مترجم تشخیص داده شد. مترجمان در موقعیت‌های مختلف عامل کارها و فعالیت‌های گوناگونی بودند و نقش پل ارتباطی بین فرهنگ‌ها، تسهیل‌کننده ارتباط بین‌فرهنگی، منتقد، آموزگار و راهنمای خواننده را بر عهده گرفته بودند و به نظر می‌رسید کار ترجمه را علاوه بر برگرداندن متن به زبان مقصد، مستلزم تلاش برای توضیح دادن مسائل مختلف در قالب پانویس و یادداشت می‌دانند و از همین رو، درک مخاطب از متن را وابسته به توضیحات خود قلمداد می‌کنند.

واژه‌های کلیدی: عاملیت، عناصر پیرامتنی، پانویس، یادداشت مترجم، ترجمه ادبی.