نویسندگان: سید محمد حسینی، فردوس آقاگل زاد، عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا، ارسلان گلفام

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی مفهوم وجهه در فرهنگ ایرانی و به کاوش درباره مفهوم «رو» و ارتباط آن با «آبرو» در جامعۀ ایرانیان فارسی‌زبان است. داده‌ها به شیوۀ قوم‌نگاری گفتار، یعنی از طریق بررسی کاربرد واژۀ «رو» و اصطلاح‌ها و باهم‌آیی‌های آن در گفت‌وگوهای روزمره، وبلاگ‌ها، فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی گردآوری و سپس در بافت کاربردی خود تحلیل معنایی و کاربردشناختی شده‌اند و در پرتو نظریه‌های غالب وجهه، تحلیل و بررسی شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد وجهه در فرهنگ ایرانی دو بعد دارد: یکی «آبرو» که انگارۀ عمومی و مثبت فرد و گروهی را که فرد عضو آن است، نشان می‌دهد و در آن بیش از همه بر به رسمیت شناخته شدن توانمندی‌ها، مهارت‌ها و شایستگی‌ها، شأن اجتماعی و تمایز بین دو قلمرو بیرون و درون تأكید می‌شود و دیگری «رو» که من خصوصی یا فردی است و آن بعد از انگاره فرد را نشان می‌دهد که منفی است و می‌بایست پنهان شود. نتایج همچنین نشان می‌دهند که از کاربردهای مهم «رو نشدن»، «پررویی» و «رو دادن» سرکوب فردیت و ابراز وجود است که با عنوان‌هایی مثل شرم، حیا، فروتنی و شکسته‌نفسی در نظام توقعات و انتظارات اجتماعی ارزش اخلاقی مثبت محسوب می‌شوند. کاربردهای «رو» و «آبرو» با حفظ یا تهدید وجهه و قضاوت‌های ادب / بی‌ادبی در ارتباط‌اند، ولی نه آن‌گونه که در نظریۀ ادب براون و لوینسن (۱۹۸۷) پیش بینی شده است. این اصطلاح‌ها راهبردهای زبانی نیستند، بلکه ارزش‌های نظم اخلاقی هستند که ادب و بی‌ادبی بر مبنای آن‌ها سنجیده می‌شود و در هر موقعیت با راهبردهای مختلف بیان می‌شوند.

واژه‌های کلیدی: آبرو، رو، وجهه، نفی فردیت، فرهنگ ایرانی.