سجاد موسوی
دانش آموختۀ دکتری زبان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس
بازنشر
انتشار نخست: نشریه‌ی زبان‌شناخت
نویسندگان: سجاد موسوی، ارسلان گلفام، فردوس آقاگل‌زاده، عالیه کردزعفرانلو کامبوزیا
چکیده
هدف این مقاله تبیین ساخت معنای به‌گویانه از طریق فرایند منفی‌سازی در چارچوب زبانشناسی شناختی است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر این است که سازوکار شناختی منفی‌سازی به چه نحوی عمل می‌کند که باعث ساخت معنای به‌گویانه و به تبع آن انگیختگی ساختارهای زبانی به‌گویانه می‌شود. مقالۀ حاضر به روش توصیفی_تحلیلی به تبیین به‌گویی در زبان فارسی می‌پردازد. داده‌ها نیز به روش دستی اکثراً از منابع کتابخانه‌ای که شامل چند فرهنگ لغت زبان فارسی بود گردآوری شدند. در این پژوهش نشان داده می‌شود که فرایند شناختی منفی‌سازی توسط مفهوم‌ساز به طور ارادی بر روی محتوای مفهومی خوشایند اعمال می‌شود و به تبع آن محتوای مفهومی خوشایند فعال می‌شود و مورد توجه قرار می‌گیرد. بر اساس فرایند منفی‌سازی، مفهوم خوشایند نفی‌شده از طریق ساختارهای نفی صرفی و جمله‌ای در سطح زبانی نمود آوایی می‌یابد و از شدت توجه به مفهوم ناخوشایند که در سطح زبانی بازنمایی نشده است کاسته می‌شود. به علت بازنمایی مفهوم خوشایند انکار شده در سطح زبانی و بر اساس نوع الگوی توزیع توجه هدایت‌شده که در قالب صورت‌های زبانی نفی رمزگذاری شده است، گوینده سعی می‌کند قسمتی از منابع توجهی بر روی مفهوم خوشایند توزیع شود و از شدت توجه بر روی مفهوم ناخوشایند بکاهد. در واقع، گوینده به جای رمزگذاری مفهوم ناخوشایند در سطح زبانی، از شیوهای غیرمستقیم استفاده می‌کند و «مفهوم خوشایند نفی‌شده» را رمزگذاری می‌کند. در این ارجاع غیرمستقیم، شدت توجه کمتری به مفهوم ناخوشایند نسبت به زمانی که آن مفهوم مستقیماً در زبان بازنمایی می‌شود اختصاص می‌یابد؛ بنابراین، ساختارهای زبانی نفی، مفاهیم را به‌گونه‌ای ساختاربندی می‌کنند که پنجرۀ توجه بر روی جنبه‌های ناخوشایند موجودیت مورد نظر باز نمی‌شود و آن‌ها را در کانون توجه قرار نمی‌دهد و از این طریق معنای به‌گویانه ساخته می‌شود. لازم به ذکر است که پژوهش حاضر، تأکیدی دوباره بر تعامل و همپوشانی زبان و دیگر توانایی‌های شناختی عام است.
واژه‌های کلیدی: به‌گویی، منفی‌سازی، ساخت معنا، توجه، مفهوم‌سازی، زبانشناسی شناختی.