تدقیقات لسانی به بازنشر نظرورزی‌های زبان‌شناختیِ متقدم اختصاص دارد؛ این «نظرورزی‌های متقدم» پیش از پاگرفتنِ علم زبان‌شناسی در ایران، یا، در سال‌های نخست راه‌اندازی رشته‌ی دانشگاهی زبان‌شناسی در نشریه‌های عمومی انتشار یافته‌اند. بازنشرِ بیشترِ این نوشته‌ها پس از دهه‌ها و «در قالبِ متنِ جست‌وجوپذیر و قابل‌کپی» انجام می‌پذیرد. به این منظور که نامِ این بخش تا اندازه‌ای بازنماینده‌ی منطق انتخاب محتوا و حال‌وهوای جاری در نوشته‌های آن باشد عنوانِ «تدقیقات لسانی» را، که در نشریه‌ی تاریخی «ایرانشهر» به کار رفته است، بی‌کم‌و‌کاست تکرار کرده‌ایم.
سیر تکاملی زبان – بخش اول
بازنشر پس از هشتاد و نه سال انتشار نخست: مجلۀ مهر، خردادماه 1313 سال دوم شمارۀ 1 حالات زبان در نشو و نما و ترقی و سیر تکاملی و انحطاط شباهت زیادی به زندگانی انسان دارد. زبان هم متولد می‌شود، نشو و نما می‌کند. دورۀ ترقی و انحطاط را پیموده و بالاخره به وادی عدم
زبان سه‌هزار‌ساله
بازنشر انتشار نخست: نشریه‌ی سخن در زبان‌شناسی اصطلاح «زبان مرده« به دو معنی متفاوت به‌کار می‌رود. یکی به زبانی اطلاق می‌شود که در مدتی به نسبت دراز یا کوتاه نزد ملتی رایج بوده و سپس بکلی از رواج افتاده و هیچ اثر زنده‌ای از آن بر جا نمانده است. زبان گلی[1] در سرزمین فرانسه مثال
در مذمت توأم‌گویی و توأم‌نویسی و زنجیره‌ی مترادفات
بازنشر پس از ۴۵ سالانتشار نخست: روزنامه‌ی اطلاعات از پیراستن زبان فارسی چه می‌خواهیم؟ گفتار شیرین و پاکدلانۀ آقای دکتر نصرت‌الله باستان در شمارۀ 15503 روزنامۀ اطلاعات مرا برانگیخت که بار دیگر سخنانی چند در پیرامون زمینۀ مورد گفتگو بنویسم ولی این بار خواستم این نیست که پاسخی به نوشته‌های این پزشک ارجمند داده باشم
در اطراف گفت و گوی زبان
بازنشر پس از هشتاد و هشت سال انتشار نخست: مجلۀ مهر تیرماه 1314 سال سوم شمارۀ 2 در محیط ما امروز نهضت جدیدی به نام زبان افکار مردمان منورالفکر را به خود متوجه ساخته و دامنۀ آن روز‌به‌روز بر وسعت خود می‌افزاید. از نقطه نظر اقناع احساسات ملی و فوائد و محسنات دیگر باید این
حکم و جمله
بازنشر پس از هشتاد و هشت سال انتشار نخست: مجلۀ مهر، آبان‌ماه 1314 سال سوم شمارۀ 6 در سه شمارۀ گذشتۀ «مهر» در اطراف کلمه و چگونگی آن بحث کردیم اینک در تعقیب آن مقالات دربارۀ جمله نیز گفتگو می‌کنیم و تا حدی که ممکن باشد به اختصار می‌پردازیم. جمله از نظر معنی –
تقسیم کلمه به ریشه و جزء
بازنشر پس از هشتاد و هشت سال انتشار نخست: مجلۀ مهر، شهریورماه 1314 سال سوم شمارۀ4 گرچه شمارۀ کلمات زیاد و اشکال آنها گوناگون می‌باشد لیکن اگر شکل صوتی را در نظر بگیریم می‌توانیم برای قسمت بیشتری از آنها طبقه‌بندی به عمل آورده کار تحقیق و فهم و شناختن مواضع استعمال آنها را برای خود آسان