دربارهی زبانداد
وبگاه زبانشناسی زبانداد با تمرکز بر رابطهی زبان و تفکر، زبان و اجتماع و زبان و فرهنگ بهتازگی راهاندازی شده است. بخشهای «ویژهنامههای زبانشناختی نامتوالی زبانداد»، «یادداشتهای رو-زبان» و «تدقیقات لسانی» از جمله نوآوریهای این وبگاه به شمار میروند؛ افزون بر این، در بخش «پایگاه دانش» این وبگاه زیربخشهای مقالهها و جستارهای برگزیده، بایگانی دیداری-شنیداری، سررشتههای زبانشناسی و … پیشبینی شدهاند که میتوانند از مراجع مناسب برای علاقهمندان باشند.
«ویژهنامههای نامتوالی زبانشناختی زبانداد» میکوشد پایهگذار گونهای از مداخلهی زبانی باشد که الهامبخش آن هم سنّتِ دیرینهی نشریههای نوشتاریِ فیزیکی است و هم قابلیتها و ویژگیهای اختصاصی دورانِ اینترنت. هر فرسته، یا هر «مطلبِ» زبانداد، جزیی از یک ویژهنامه است؛ ایدهی ویژهنامه نیز که کم آشنا نیست؛ بااینحال، در زبانداد، «مطلبهای» یک ویژهنامه درونِ یک «مجلد» واحد عرضه نمیشوند؛ بلکه، به اقتضای منطق ارسالِ فرسته در شبکههای اجتماعی یا وبگاهها، در هر فرسته «یک» «مطلب» ارائه میشود، و مطلبهای یک ویژهنامه در قالبِ فرستههای نامتوالی ارایه خواهند شد. انتشار جداگانه و ناپیوستهی «مطلبهای» هر ویژهنامه، این امکان را فراهم میکند که فرستههای متوالی به یک ویژهنامهی واحد تعلق نداشته باشند؛ بهاینترتیب دور از انتظار نخواهد بود که مطلبِ «الف» بهعنوان مطلبی در چارچوب ویژهنامه «زبان و حقیقت» بارگذاری شود، و مطلبِ «ب» که پس از آن انتشار مییابد، از آنِ ویژهنامهی «زبان، هنر مفهومی و چرخش زبانشناختی در هنر» باشد. حاصل سخن این است که فرستههای متوالی «الزاماً» به یک ویژهنامهی «واحد» تعلق ندارند؛ بااینحال، هر یک، واحدی از واحدهای فهرستِ «بازِ» یک ویژهنامهی «منحصربهفرد» هستند، و در پرتوِ عنوانِ ویژهنامهایِ خود، تولید و عرضه میشوند. به نظر میرسد انتشار فرستهها به عنوان جزیی از یک ویژهنامه، به عنوان زیرمقولههای یک مقولهی واحد، گذشتن از راهبندانِ فرستهگذاریهای پرتشتت یا نامنسجم (الگوی رایج فرستهگذاری در شبکههای اجتماعی) را امکانپذیر میکند؛ ازآنسو، «باز بودنِ» فهرست عنوانهای یک ویژهنامه و «پایبند نبودن به انتشار متوالیِ عنوانهای یک ویژهنامه» پویایی لازم را به زبانداد خواهد داد. پس از پایان این معرفی ویژگیهای خصلتنمای ویژهنامههای زبانشناختی زبانداد زیر یک عنوان مستقل فهرست شدهاند.
یادداشتهای رو-زبان مداخلههای کوتاه زبانشناختی هستند که مانند مطالب ویژهنامهها با تمرکز بر رابطه زبان و تفکر، زبان و فرهنگ، و زبان و اجتماع تدوین شدهاند؛ از ویژگیهای گفتمانی مقالههای موسوم به پژوهشی – تا آنجا که امکانپذیر باشد- پرهیز میکنند، و همزمان از مواد فرهنگ عامه در نمونهآوری و مفهومپردازی بهره میگیرند. این یادداشتها میانپردههای کوتاهی هستند که مستقل از ویژهنامههای نامتوالی زبانداد، و در فاصلهی زمانی بین فرستههای ویژهنامهای، بارگذاری میشوند.
بخش «تدقیقات لسانی» به بازنشر نظرورزیهای زبانشناختیِ متقدم اختصاص دارد؛ این «نظرورزیهای متقدم» پیش از پاگرفتنِ علم زبانشناسی در ایران، یا، در سالهای نخست راهاندازی رشتهی دانشگاهی زبانشناسی، در نشریههای عمومی انتشار یافتهاند. بازنشرِ اغلبِ این نوشتهها پس از دههها و در قالبِ متنِ قابلکپی و جستوجوپذیر انجام میپذیرد. به این منظور که نامِ این بخش، تا اندازهای بازنمایندهی منطق انتخاب محتوا و حالوهوای جاری در نوشتههای آن باشد، عنوانِ «تدقیقات لسانی» را، که در نشریهی تاریخی «ایرانشهر» به کار رفته است، بیکموکاست تکرار کردهایم.
ویژگیهای ویژهنامههای زبانشناختی نامتوالی زبانداد
۱- «ویژهنامههای نامتوالی زبانشناختی زبانداد» میکوشد پایهگذار ژانری باشد که آبشخور آن هم سنت دیرینهی نشریات مکتوب است، و هم قابلیتها و ویژگیهای اختصاصی دورانِ اینترنت. هر فرسته، یا هر «مطلبِ» زبانداد، جزیی از یک ویژهنامه است؛ ایدهی ویژهنامه نیز که کم آشنا نیست؛ بااینحال، در زبانداد، «مطالبِ» یک ویژهنامه درونِ یک «مجلد» واحد عرضه نمیشوند؛ بلکه، به اقتضای منطق ارسالِ فرسته در شبکههای اجتماعی یا وبگاهها، در هر فرسته «یک» نوشته یا «مطلب» ارائه میشود، و مطلبهای یک ویژهنامه در قالبِ فرستههای نامتوالی ارایه خواهند شد. انتشار جداگانه و ناپیوستهی «مطلبهای» هر ویژهنامه، این امکان را فرهم میکند که فرستههای متوالی به یک ویژهنامهی واحد تعلق نداشته باشند؛ بهاینترتیب دور از انتظار نخواهد بود که مطلبِ «الف» بهعنوان مطلبی در چارچوب ویژهنامه «زبان و حقیقت» بارگذاری شود، و مطلبِِ «ب» که بعد از آن انتشار مییابد، از آنِ ویژهنامهی «زبان، هنر مفهومی و چرخش زبانشناختی در هنر» باشد. حاصل سخن این است که فرستههای متوالی «الزاماً» به یک ویژهنامهی «واحد» تعلق ندارند؛ بااینحال، هر یک واحدی از واحدهای فهرستِ «بازِ» یک ویژهنامهی «منحصربهفرد» هستند، و در پرتوِ عنوانِ ویژهنامهایِ خود تولید و عرضه میشوند. مزیتِ انتشار فرستهها به عنوان جزیی از یک ویژهنامه زمینهی عبور از ماهیتِ پرتشتتِ فرستهگذاری در شبکههای اجتماعی را میگستراند؛ ازآنسو، «باز بودنِ» فهرست عنوانهای یک ویژهنامه و «پایبند نبودن به انتشار متوالیِ عنوانهای یک ویژهنامه» پویایی لازم را به زبانداد خواهد داد.
۲- فرستههای زبانداد با تمرکز بر رابطهی زبان و تفکر، زبان و اجتماع، و زبان و فرهنگ تکوین مییابند.
۳- نوشتههای زبانداد پژوهشبنیاد هستند؛ بهاینترتیب، نوشتههای زبانداد، بیآنکه در قالب متداول مقالههای مشهور به «علمی-پژوهشی» محدود بمانند، در تلهی مطلبسازیهای غیرعالمانه و شبهعلمی و انشاهای صرفاً شمّیِ فاقد مرجع نیز گرفتار نخواهند شد. این ویژگی زبانداد پاسخی حساب شده است به دغدغهای دیرپا: این واقعیت که، گاه، در آن «انشاهای» شمّی، ایدههای درخشان یافته میشود؛ و گاه، در آن مقالههای «علمی-پژوهشی» بیاطلاعیِ مولفان آنها از بصیرتهای تولیدشده در حوزهی عمومی، و بیبهرگی از ایدهای انسجامبخش، آشکار است. ترکیب خلاقانهی این دو سنتِ جداافتاده و به-هم-رساندنِ بصیرتهای نظرورزیِ غیردانشگاهی و روششناسی علمی حوزهی دانشگاهی از مهمترین انگیزههای تکوین زبانداد بوده است.
۴- یادداشتهای هر فرسته اغلب از رهگذر تحلیل کیفيِ یک «مثال» گسترش مییابند؛ بهاینترتیب، «مثال» در مداخلههای زبانداد صرفاً مصداق مقولهی «مثال» در عبارت «بهعنوان مثال» نیست؛ ازآنسو، تحلیل کیفیِ «مثال» تنها به آن مثالِ خاص و بافت بلافصلِ آن محدود نمیماند.
۵- موضوعها یا نمونههایی که زبانداد برمیگزیند، عمدتاً در نوشتارگان زبانپژوهشی و زبانشناسیِ فارسی مغفول ماندهاند، یا اگر بهکلی مغفول هم نمانده باشند، بهاندازهی کافی به کانون توجه کشانده نشدهاند.
۶- فرستههای زبانداد عمدتاً به سنت زبانشناسی انتقادی وفادارند؛ آن دسته از فرستهها که در چنان چارچوبی نمی گنجند، به عنوان «مواد لازم» برای چنان رهیافتی کارا هستند.